کائنات نماد گل نیلوفر

[ترنم واژه ها]

​

گل نیلوفر نماد چیست؟​

گل نیلوفر گلی است بسيار چشــم‌نواز و نادر که در محيط آبی رشد می‌كند، به صورتی‌كه ريشه آن در گل و لای عمق آب و گل آن از طريق ساقه رونده آن به طرف نور آفتاب رشد می‌كند تا برگ‌های پهن آن همراه شكوفه روی سطح آب زندگی كنند. گل نيلوفر آبی به “گل آبزاد” نيز شناخته می‌شود و در نواحی مردابی و آب‌های راكد می‌رويد.

این گل در فرهنگ، اعتقادات و حتی معماری بسیاری از کشورها جایگاه ویژه‌ای دارد. از همین روی قصد داریم ببینیم در فرهنگ ایران باستان و دیگر کشورها، گل نیلوفر نماد چیست؟

گل نیلوفر که با نام‌های (نیلوفر آبی، لوتوس یا سوسن شرقی) نیز شناخته می‌شود، در اغلب کشورهای آسیایی به عنوان سمبل و نماد همگانی مطرح گردیده است. این گل بیانگر نمادهای مختلف می‌باشد که مشترک با عقاید سایر ملل نیز هست. به‌ عنوان مثال؛ نماد باروری، کامیابی، قدرت حاصل‌خیزی زمین، حمایت از هر موجود زنده، صلح جهانی، زیبایی، تندرستی، مظهر عشق، ریاضت و عبادت می‌باشد.

لوتوس مظهر روشنایی نیز هست در نتیجه حاصل قدرت‌های خلاق آتش، خورشید قمر است و به عنوان محصول خورشید و آب‌ها شناخته شده‌است.
انسان با تمايلی كه به سمبل‌ سازی دارد، اشيا و اشكال را به ســمبل‌ها تبديل می‌كند و آن‌ها را هم در مذهب و هم هنر بصری خود بيان می‌كند. رمزهايی از گياهان اقتباس شده‌اند؛ اما گلی كه رمزی گسترده دارد لوتوس یا نیلوفر آبی است. رمزی چنين گسترده (لوتوس) اين سوال را در ذهن ايجاد می‌كند كه چه مفهومی در آن نهفته و به چه چيزی اشاره كرده كه در روزگار قديم هيچ ملت و قومی از آن بی‌خبر و بركنار نبوده و به صورت‌های مختلف، گاهی در معماری و حجاری، نقاشی و گاهی در شــعر و ادب و در آخر در مراسم دينی و كتب مقدس با آن سروكار پيدا كرده است.
لوتوس یا گل نیلوفر نماد مذهب است، چون نماد پاكی و تهذيب نفس است. پرورش اين گل هم در محيط طبيعی مانند بركه‌ها و مرداب‌ها و هم در محيط مصنوعی مانند استخرها و آكواريوم‌ها رايج است.
نقش لوتــوس از ابتدا به‌صورت نمــاد مذهبی برای اقوام مختلــف به كار رفته و از دورترين زمــان اين نقش، روی اشيای هنری به كار می‌رفته است. اين نقش‌مايه معمولا برای اشيايی كه در درجه بالايی از نظر كاربرد مذهبی يا درباری بوده‌اند، به‌كار می‌رفته، پس به‌طور مســلم معنایی اســطوره‌ای و خاص داشته و صرفا به‌خاطر تفنن و زيبايی نبوده است.

 

[ترنم واژه ها]

نماد گل نیلوفر در ایران باستان​

گل نيلوفر يک نشان تاريخی است و برای آريايی‌های باستانی، مظهر پيدايش مينويی و جاودانگی بود؛ زيرا اين گل تنها آفريده‌ای بود كه در مرداب‌های خاموش و بی جنب و جوش پديد می‌آمد. نیلوفر گلی است كه نسبت به ديگر گل‌ها و گياهان در محيط خاصی می‌رويد و با توجه به اينكه در لجن و خاک ريشه دارد؛ ولی برگ‌هايش به سمت نور خورشيد باز می‌شود، از لحاظ رويش با تولد انسان مشابهت دارد. چون هر دو همواره در پی عروج و سير در معنويت هستند. ظهور لوتوس از مفاهيم مشتركی است كه در همه تمدن‌ها جزو مبانی مشترک اعتقادی است.
نيلوفر آبی با برآمدن آفتاب باز و با فرورفتن آن بســته می‌شود و بدين انگيزه، مظهرخورشيد است و با ميترا همبستگی دارد. هخامنشيان كه به ميترا دلبستگی فراوانی داشتند؛ از شاخه، گل و برگ نيلوفر كه نماد ميترا بود، در آرايش ســاختمان‌های تخت جمشيد سود بسيار برده‌اند.

در جای‌جای آثار تاريخی ايران و بسـياری تمدن‌های ديگر، اين نقش خود را آشــكار می‌كند و نشانگر اهميت و تقدس اين گل است. از اسطوره‌های ايرانی كه نماد نيلوفرين دارند، آناهيتا و ميترا را می‌توان نام برد. از اسطوره‌های هندی، ويشنو، لاكشمی، برهما و بودا و ايزدان مصری كه با نيلوفر در ارتباط‌اند به آزيريس، رع، هوروس و نفرتوم می‌توان اشاره كرد.

 

[ترنم واژه ها]

گل لوتوس یکی از نمادهای مهم تمدن هخامنشی​

گل دوازده برگی نیلوفر در تخت جمشید و شوش از اصیل‌ترین نشانه‌های این تمدن 2500 ساله است. سیر تحول گل لوتوس یا نیلوفر در طراحی گرافیک از هخامنشی تا دوره اسلامی یکی از راه‌های پی‌بردن به تاریخ هنر و معماری و بررسی نقش گیاهان مقدس است که در هر دوره و زمان مورد توجه هنرمندان بوده است.

تداوم حضور گل لوتوس در فرهنگ تصویری کشورمان را می توان از زمان حجاری بر روی سنگ در کاخ‌های هخامنشی تا تزیینات معماری قاجاریه ردیابی کرد. گل لوتوس کنده‌کاری شده بر روی چوب درها و ارسی‌های خانه‌ها و بافت‌های شهرها از جمله بوشهر دیده شده است.

طرح دیگری از لوتوس یا گل نیلوفر به صورت فرم گلدانی است در پایه تخت روان داریوش. نمونه دیگر نقشی است از ترکیب لوتوس و درخت نخل که بر دیواره‌های تخت جمشید دیده می‌شود و برخی آن را گل آفتابگردان هم می‌نامند.

و نهایتا نقشی از لوتوس وجود دارد که بر روی دشنه داریوش شاه مشاهده می‌شود. ظرافت و زیبایی این طرح به حدی چشم نواز است که می توان روح هنر معماری را در آن مشاهده کرد. بیشترین تحول لوتوس در دوره صفویه شکل می‌گیرد. در دوران زندیه و قاجاریه تحول چندانی در این گل بوجود نیامد. در آخر چنین می‌توان نتیجه گیری کرد که نقش لوتوس همانند سایر هنرهای کاربردی و تجسمی دارای یک روند تحول و سیر تکاملی در طول دوره‌های مختلف باستان به خصوص در دوره اسلامی بوده است. این نقش تحت تاثیر اشکال و تزیینات معماری قرار گرفته و معماری نیز متقابلا تحت تاثیر این طرح بوده است. سیر تحول نقش این گل، تحول آن را از یک هنر آیینی به یک هنر کاربردی نشان می‌دهد.

نماد گل نیلوفر در دین زرتشت​

در دین زردتشت این گل سمبل اهورا مزداست. سمبل انسانی اهورمزدا نیم تنه مردی است که شاخه‌ای از گل نیلوفر را در میان انگشتان خود گرفته است. از آنجایی‌که این گل مظهر سه خدای دین هخامنشیان یعنی میترا یا مهر، آناهیتا و اهورامزدا است، بارزترین و زیباترین نقوش آن در تخت جمشید به تصویر کشیده شده است.

«پایان»