گردشگری داخلی غار چاه زندان سلیمان تکاب | آذربایجان غربی

[آهیر]

غار چاه زندان سلیمان

موقعیت
منطقه تخت سلیمان در استان آذربایجان غربی، ۳۷ کیلومتری شمال شهر تکاب، و در مجاورت روستای نصرت آباد واقع است و شامل دریاچه تخت سلیمان و عوارض طبیعی اطراف آن، چاههای آهک ساخته دیو زندان، چاه دریا، و حیاط دریای روستای برِنجه است.
معرفی
منطقه تخت سلیمان از مکانهای منحصر به فرد ایران چه از نظر تاریخی و چه از نظر زمین شناسی و وجود پدیدههایی چون چاههای آهک ساخته است که کمتر مورد توجه و بازدید علاقه مندان قرار گرفتهاند. تخت سلیمان سکویی عظیم و بیضوی به قطرهای ۴۸۰ و ۴۰۰ متر، محصول رسوب گذاری چشمهای با آب دهی فراوان، و مملو از کلسیم بی کربنات فوق اشباع است.
برجستگی سکو با ارتفاع ۱۵ متر نسبت به زمینهای اطراف آن و دریاچهای بیضوی به قطرهای ۹۰ و ۱۴۰ متر در وسط، که آب آن با کندن دو شکاف به زمینهای کشاورزی میریزد، به این سکو آن چنان موقعیت ممتازی داده است که حاکمان دورههای مختلف، پیش از مادها، و سایر سلسلهها، حتی ایلخانان مغول، را واداشته تا در آن آثاری بنا نهند. اوج رونق تخت سلیمان در زمان ساسانیان بوده است که مهمترین آتشکدههایی که بعد از آن در سراسر ایران بنا نهاده شدند با آتش این آتشکده روشن شده است. دور سکو را برای حفاظت، برج و بارو کشیدهاند و دارای چند دروازه است.

 

[آهیر]

چاه آهک ساخته دیو زندان
این چاه حدود یک کیلومتر از آتشکده فاصله دارد. احتمالاً برای حفظ پاکی و جاودانگی آتش آذر گشسب، دیو، که مظهر پلیدیها در آیین زردشت است، به وسیله اهورامزدا در این چاه مخوف دربند و زندانی شده است و به همین جهت به آن نام دیو زندان دادهاند. منظره چاه از بیرون شبیه مخروط ناقصی است که قطر بزرگ آن چسبیده به زمین و قطر کوچک آن دهانه چاه است.
منظره داخلی چاه
دهانه چاه به شکل دایره، قطر آن ۶۵ متر، و ارتفاع دهانه آن از سطح دریا ۲۲۰۰ متر است. عمق چاه از بلندترین نقطه دیواره تا کف، ۱۰۰ متر است. درون چاه شبیه به مخروطی ناقص است که قاعده بزرگ آن به قطر ۶۵ متر دهانه چاه را تشکیل میدهد و تا عمق ۸۵ متری میله آن تنگ میشود.
از این عمق تا کف، میله چاه باز میشود قطر آن در کف به حدود ۸۰ متر میرسد. در کف چاه و زیر دهانه کوچک، که در عمق ۸۵ متری واقع است، گنبدی به ارتفاع ۱۵ متر قرار دارد که قطر آن تقریباً با قطر دهانه پایینی چاه برابر است. ساختمان دیواره چاه از دهانه تا نیمه چاه، لایه لایه است و از آن به بعد بدنه با لایهای از مواد آهکی اندود و صاف میشود و لایهای در بدنه به چشم نمی خورد.
این پدیدهها به دلایل زمین شناسی به وجود آمدهاند که با اُفت و خیزهای مقدار آب چشمه سازنده چاه و مواد محلول در آن زمانها مختلف مرتبط اند.
در این جا به توضیح چگونگی زایش چاههای آهک ساخته میپردازیم:

 

[آهیر]

میلیونها سال قبل در ته این چاهها چشمههایی وجود داشتهاند که آب آنها محتوی کلسیم بی کربنات فوق اشباع بوده و از آبدهی متوسطی برخوردار بودهاند. آب چشمه بعد از خروج از درون زمین به اطراف جاری میشده و به علت تغییر فشار، بخشی از کربن دی اکسید موجود را از دست میداده و به ازای آن ذرههایی از کلسیم کربنات رسوب میکردهاند. التبه در رسوب گذاری و زایش چاهها نیروهای درونی مانند گرمای حاصل از مواد ماگمایی درون زمین و کانیهای منطقه نقش اساسی داشتهاند و نتیجه عملکرد این چشمهها زایش چاههایی مانند دیو زندان ظرف صدها هزار سال بوده است. سپس بنا به دلایلی آن چشمهها از فعالیت بازمانده و چاههای فعلی باقی ماندهاند.
از درون چاه دیو زندان گاز گوگرد متصاعد میشود. چنان که باستان شناسان آلمانی بعد از کندن تونلی از بیرون به کف دیو زندان، برای جلوگیری از آلوده شدن محیط اطراف چاه به گاز گوگرد، دهانه آن را مسدود کردند. در حال حاضر به علت وفور گار گوگرد در انتهای دیو زندان فرود و بازدید از کف و زوایای آن توصیه نمی شود.

چاههای آهک ساخته دریا و حیاط دریا
به فاصله ۵ کیلومتر از تخت سلیمان ۵/۰ کیلومتر از روستای برنجه دو چاه آهک ساخته، که فاصله آنها دیواری به ضخامت حدود ۱۰ متر است، قرار دارند. انتهای یکی از چاهها مملو از آب است و به آن دریا گفته میشود، چاه دیگر، که خشک شده است، حیاط دریا نامیده میشود. چگونگی زایش این چاهها همانند زایش دیو زندان است. هر چه دو چاه از یک طرف به کوه تکیه دارند و از طرف مقابل با شیبی تند به رودخانه چهارتاق مشرف اند. چاه دریا دارای دهانهای بیضوی به قطرهای ۷۰ و ۲۰ متر است. عمق چاه دریا از دهانه تا سطح آب حدود ۶۰ متر و ارتفاع دهانه چاه از سطح دریا ۲۰۶۰ متر است. بدنه درونی چاه تا عمق ۱۵ متری دهانه لایه لایه و از عمق ۱۵ متری تا سطح آب، صاف و بدون لایه است. میله چاه مانند مخروطی ناقص است که قاعده بزرگ آن در بالا- همان دهانه چاه- و قاعده کوچک آن سطح آب است.

 

[آهیر]

چشمه آهک ساز چمن گلی

چشمه آهک ساز چمن گلی به فاصله ۱۶ کیلومتری شهر تکاب و نزدیک روستای بدرلو قرار دارد. این چشمه فعال است و درون آن جزیرهای به وسعت ۹۰ متر مربع، پوشیده از علف و نی قرار دارد که بر اثر وزش باد جابه جا میشود. این چشمه از آبدهی متوسط برخوردار است. (عکس ۹۲)
چاه حیاط دریا
این چاه با چاه دریا یک دیوار مشترک دارد. داخل چاه حیاط دریا استوانهای و قطر آن حدود ۳۰ متر است. بدنه حیاط از دهانه تا کف، لایه لایه و کف آن مسطح و افقی است. در کنار دیوار مشترک حیاط دریا با دریا، گودال آبی وجود دارد که ارتفاع آب این گودال از سطح دریا ۲۰۰۰ متر است.
می توانیم نتیجه بگیریم که آب چاه دریا و آب گودال حیاط دریا هم سطح و به هم مربوط اند. بدنه حیاط دریا در بخش مشرف به رودخانه چهارتاق دارای شکافی عمیق و سراسری است که تا نزدیک رودخانه ادامه دارد. احتمالاً زلزلهای مهیب این شکاف را به وجود آورده و سبب خشک شدن چاه حیاط دریا شده است. با استفاده از کوره راه موجود در بدنه حیاط میتوانیم از دهانه حیاط دریا به کف آن برسیم.